Việc sử dụng tài liệu có bản quyền trong giảng dạy và nghiên cứu cần tuân thủ các quy định pháp luật về sở hữu trí tuệ để đảm bảo quyền lợi của tác giả và tránh vi phạm bản quyền. Dưới đây là một số nguyên tắc và cách thức sử dụng hợp pháp:

1. Nguyên tắc sử dụng hợp pháp

a. Nguyên tắc sử dụng hợp lý (Fair Use / Fair Dealing)

• Một số quốc gia (như Mỹ, Canada) áp dụng nguyên tắc Fair Use hoặc Fair Dealing, cho phép sử dụng tài liệu có bản quyền mà không cần xin phép trong trường hợp giảng dạy, nghiên cứu hoặc phê bình học thuật, miễn là:

  • Không ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi kinh tế của tác giả.

  • Sử dụng với mục đích giáo dục, phi lợi nhuận.

  • Chỉ sử dụng một phần hợp lý của tài liệu (không sao chép toàn bộ tác phẩm).

b. Quy định của pháp luật Việt Nam

• Theo Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam, người sử dụng có thể:

  • Trích dẫn hợp lý tác phẩm để giảng dạy mà không ảnh hưởng đến quyền lợi tác giả.

  • Sao chép một phần tài liệu cho mục đích nghiên cứu cá nhân.

  • Sử dụng tài liệu trong giảng dạy mà không nhằm mục đích thương mại.

2. Cách sử dụng tài liệu có bản quyền đúng luật

a. Sử dụng tài liệu có giấy phép mở (Open Access)

• Tìm và sử dụng các tài liệu được phát hành theo giấy phép mở như:

  • Creative Commons (CC BY, CC BY-SA, CC BY-NC…)

  • Open Educational Resources (OER)

  • Các bài báo khoa học trên các nền tảng truy cập mở như arXiv, ResearchGate.

b. Xin phép sử dụng từ tác giả hoặc nhà xuất bản

• Nếu muốn sử dụng một lượng lớn nội dung hoặc sao chép toàn bộ tài liệu, cần liên hệ với tác giả hoặc nhà xuất bản để xin phép.

c. Dẫn nguồn chính xác

• Khi trích dẫn tài liệu có bản quyền, cần ghi rõ thông tin tác giả, năm xuất bản, nguồn gốc tài liệu để tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ.

d. Sử dụng theo quy định của thư viện và tổ chức giáo dục

• Một số trường đại học có giấy phép truy cập vào cơ sở dữ liệu học thuật như IEEE, Springer, Wiley… Cần tuân theo điều khoản sử dụng của tổ chức này.

3. Những điều cần tránh

• Sao chép nguyên văn hoặc quét (scan) toàn bộ sách, tài liệu có bản quyền để chia sẻ công khai mà không được phép.

• Chia sẻ trái phép tài liệu học thuật trên mạng (ví dụ: tải lên các nền tảng không chính thống).

• Sử dụng tài liệu thương mại vào mục đích giảng dạy mà không có sự đồng ý từ nhà xuất bản.

4. Công cụ hỗ trợ tìm tài liệu hợp pháp

• Google Scholar (scholar.google.com)

• CORE, DOAJ, PubMed (cơ sở dữ liệu truy cập mở)

• Thư viện số của các trường đại học

• Creative Commons Search (tìm kiếm tài liệu có giấy phép mở)

💡 Kết luận:

Việc sử dụng tài liệu có bản quyền trong giảng dạy và nghiên cứu cần tuân thủ các quy định pháp luật, đảm bảo tính hợp lý và tôn trọng quyền tác giả. Sử dụng tài liệu mở hoặc xin phép tác giả là cách tốt nhất để tránh vi phạm bản quyền.